Potrebbe derivare dal termine arcaico
portulanus, "pilota di porto", cioè chi guida le navi all'interno del porto, utilizzato sia per definire i piloti che i magistrati di porto.
Di quest'uso si ha un esempio a Manfredonia nel foggiano nel 1299: "...In nomine, etc. Nos Bartholomeus de Jaquinto Manfridonie judex, Nicolaus puplicus ejusdem terre notarius, et testes subscripti ad hoc specialiter vocali et rogati, presente scripto puplico declaramus, quod eodem die venientes coram nobis dominus Angelus de Grifo, dominus Sinicus de Dopna Birrecta, Salis de Juvenacio et Goffridus de Sasso portulanus Manfridonie, présente cum eis Johanne de Mota portulano mallaco in eodem portu per curiam ordinato, ostenderunt nobis quoddam mandatum eis directum a nobili viro Henrico de Hervilla magistro portulano et procuratore Apulie continentie talis. ...".
Il cognome
Portolani è tipico del forlivese.
Portolano ha un piccolo
ceppo a Cesena, uno a Napoli ed uno a Brindisi.
Portulano è molto diffuso a Taranto.